• [منطق فارسی]

اثر نورالدین جابر انصاری (سده 11 ) تصحیح فرامرز احد قرملکی، با همکاری زینت فنی اهل، فرشته مسجدی

این اثر دوره كاملى از علم منطق به زبان فارسى است. توضيح روشن و متمايز مفاهيم، تقرير دقيق مسائل، گزارش آراء مهم منطق‌دانان پيشين و تحليل ديدگاه مؤلف از ويژگي‌هاى اين اثر است. نويسنده آگاهانه كتاب را در نظام منطقنگارى تلفيقى (نه بخشى و دو بخشى) سامان داده است.

• [هفت رسالۀ فلسفی و عرفانی]

دوانی فيلسوف، متكلّم و دانشمند نامدار حوزه فلسفى شيراز است. این اثر مشتمل بر رساله­هاى: اثبات الواجب قديم، اثبات الواجب جديد، الزوراء، شرح خطبة الزّوراء و شرح الزوراء از دوانى؛ ابطال الزمان الموهوم از ملاّ  اسماعيل خواجويى اصفهانى؛ و رساله در شروح و حواشى بر تجريد الإعتقاد به قلم مصحح است. همچنين بخشى از حاشيه آقا جمال الدين خوانسارى بر حاشيه شمس الدين محمد خفرى موسوم به الايرادات على الحدوث الدهرى قبل از رساله ابطال الزمان الموهوم به عنوان مقدمه يا پيش نياز آورده شده است. از دیگر آثار اوست: اخلاق جلالى و سه حاشيه بر شرح تجريد قوشجى.

حکیم ادریس‌بن حسام الدین بدلیسی (م: 926ق) از معاریف منشیان و مورخان اواخر سده نهم و اوایل سده دهم هجری است. ابتدا وی از نویسندگان دربار سلطان یعقوب آق‌قویولنو بود و در استیلای اسماعیل صفوی بر آذربایجان از بیم جان به خاک عثمانی و دستگاه سلطان بایزید پناه برد و پس از او در دربار سلطان سلیم اول به حرمت و مکانت تمام روزگار گذراند. از تالیفات متعدد و متنوعی که در علوم ادبی، تاریخ‌نگاری، کلام و حکمت و عرفان از وی به یاگار مانده است، منزلت علمی و قدرت نویسندگی او به خوبی دانسته می‌شود. یکی از آثار او همین کتاب ناشناختة قانون شاهنشاهی است که خود آن را «دستورنامه شاهان» شمرده است.

این کتاب دارای یک مقدمه و چهار مقصد است. نثر مسجع و مزین و استوار مؤلف که با آیات قرآنی، احادیث نبوی و اشعار و امثال فارسی و عربی همراه است از نمونه‌های خوب آثار آن عهد به شمار می‌رود.

• [تقرير فارسی مهمترين آرای فلسفی حكيم ملا رجبعلی تبريزی]

مؤلف از شارحان آراى حكيم ملارجبعلى تبريزى و شاگردان وى است که سعی بر استحکام حکمت مشاء و ابطال برخی اصول و مبانی حکمت صدرایی داشت. او در این کتاب امّهات آراى فلسفى حكيم تبريزى و ابداعاتش را تقرير كرده است. وی نخست اين اثر را به زبان عربى نگاشت و سپس خود آن را به فارسى ترجمه كرد. از دیگر آثار اوست: عين الحكمه، تعليقات، رساله در اشتراك لفظى وجود و مبادى قياسات.

• [شرح احوال حكماء از آدم^(ع) تا طلوع اسلام]

قطب‌الدین اشکوری یکی از فرزانگان سدة یازدهم هجری است که در علوم و فنون مختلف مانند فقه، کلام، فلسفه، تفسیر و ادبیات وغیره تبحر و توانایی بسیار داشت؛ و در هر یک از رشته‌های مذکور آثاری به جا نهاده ست.یکی از آثار مهم و معتبر او کتاب ‌محبوب‌القلوب است که در واقع دائرةالمعارفی است در تاریخ فلسفه و کلام اسلامی.این کتاب دارای سه مقاله است، در جلد نخست آن به مقالة نخست اختصاص دارد.

لطایف الحقایق کتاب چهارم از چند کتاب مجموعۀ رساله‌های دینی و کلامی رشیدالدین فضل‌الله همدانی (متولّد حدود ۶۴۵ یا ۶۴۸ و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورّخ، دیوانسالار و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایلخانی است. سوای جامع‌التواریخ و کتابها و مقاله‌های علمی رشیدالدین فضل‌الله، رساله‌های او در مباحث کلام الهی که عمدتاً در مجموعۀ رشیدیه و کتاب بیان‌الحقایق (تصنیف سالهای ۷۰۷-۷۱۱ ق.) گردآورده شده، گنجینه‌ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است.

لطایف الحقایق، کتاب چهارم مجموعۀ رشیدیه، شامل فاتحه و دیباچه و چهارده رساله با عنوانهای زیر است: ۱) فضل الله ۲) طیّ زمان ۳) تفسیر قُل لَو کانَ البَحر مِداداً ۴) سطح و تدویر ۵) الحشر معَ التَعارف ۶) فیض و فایض ۷) کنزالمعانی ۸) آثار معجز نبوی ۹) قبض و بسیط ۱۰) تدرّج و کمال ۱۱) فتوحات ۱۲) خیرات جاریه ۱۳) لا اله الا الله ۱۴) عدد.

• [هيجده رسالۀ فلسفی ـ عرفانی از عبدالرّزاق كاشانی]

مؤلف که پیرو مکتب ابن­عربی است بى­ترديد، پس از قونوى، بزرگترين معرّف و برجسته­ترين نماينده مكتب شيخ اكبر است. این کتاب مشتمل بر هيجده رساله فلسفى ـ عرفانى اوست كه شمارى از آنها عبارتند از: «مبدأ و معاد، تشريقات، تحفةالإخوان فى خصائص الفتيان، و شرح حديث الحقيقه». نيز از دیگر آثار اوست: تأويلات القرآن الكريم، شرح فصوص الحكم، لطائف الإعلام فى اشارات اهل الإلهام، اصطلاحات الصوفيه.

• [در اثبات امامت اميرالمؤمنين^(ع) و ائمه اطهار^(ع) با استناد به منابع اهل سنت]

مؤلف از فقها و متكلّمان اماميه، معاصر با محقّق حلّى و خواجه نصيرالدين طوسى بوده است. قوّت علمى او به حدّى بود كه در نقل احاديث و نقد اقوال به آثار او استناد مى­شد و فقهاى برجسته‌اى چون شهيد اول و ثانى به فتارى او ارج مى­نهادند. اثر حاضر كه درباره اثبات امامت حضرت اميرالمؤمنين(ع) و مناقب ائمّه اطهار(ع) نگاشته شده از ارزشمندترين آثار اوست. از جمله آثار اوست: اسرار الإمامة، كامل بهائى، مناقب الطاهرين و ...

• [کتابی در نقد گفتار هنری مارتین مسیحی در تعرض بر اسلام]

با پیدایی دولت صفویه، بستری بسیار مناسب جهت گسترش فرهنگ و علوم فراهم آمد، مجاورت با ارمنستان و ارتباط با دولتهای اروپایی این دولت را بر آن واداشت که با فرهنگ مسیحی ارتباطی نزدیک یابد. در پی این رخداد تعدادی از مبشران مسیحی عازم ایران شدند و این جریان تا پایان حکومت قاجاریان نیز ادامه یافت. در این میان هنری مانرین مسیحی در سال 1226 ق به جهت تکمیل ترجمه انجیل خود عازم ایران شد و رساله ­ای جنجالی در نقد اسلام به رشته تحریر درآورد. این رساله، فرهیختگان ایرانی را بر آن داشت که نقدی بر آن بنگارند که در این جریان استاد سترگ حکمت متعالیه، حکیم ملا علی نوری نقدی فلسفی به نام حجة الاسلام ملقب به برهان الملة بر آن نگاشت.

• [بررسی مقايسه‌ای دو شرح امام فخر رازی و خواجه نصيرالدّين طوسی بر الهيات اشارات شيخ‌الرئيس با حواشی باغنوی]

قطب­ الدین محمد بن محمد الرازی البویهی المتوفّی 667 عن علماء الشیعه أو الشافعیَّه المشهورین، و لقِّب بالبویهیّ نسبهً للصدوق بن بابویه، أولآل بُویهِ السلاطین. و هو تلمیذ مبرّز للعلّامه الحلِّی و عضد الدّین الإیجی و قطب الدین شیرازی. أَجاز العلامه روایه کتابه قواعد الأحکام حین قرأه علیه. کان متبحّراً فی العلوم العقلیهِ مشرق البیان.

فقد فی کِتابِه المحاکمات بین شرحی الإشارات هذا شرحی فخرالدِّین الرازی و الخواجه نصیر الدین الطوسی علی کتاب الإشارات للشیخ الرئیس أبی علی بن سینا.

و المحاکمات مشفوع بحاشیه الملّا حبیب الله میرزا جان الباغنوی الشیرازی علیه، وقد سلک فیها مسلک الفخرالرازی نفسه فی الدفاععن عقائد السلف الأشعری.

من آثار قطب الدین الرازی: تحفه الأشراق فی شرح الکشّاف، و تحریر القواعد المنطقیه، و شرح المطالع.

دستورالجمهور ميان سالهاى 700 تا 730 به قلم احمد بن حسين بن شيخ خرقانى در مقامات بايزيد بسطامى (161 ـ 234) به نام يكى از احفاد بايزيد كه نامش شرف‌الدين محمّد بود، به رشته تحرير درآمده است. شرف‌الدين محمّد كه از او با عنوان شيخ‌الاسلام اعظم ياد شده، مورد احترام خاص اولجايتوخان (703 ـ 716) بود و در عهد خود صاحب «سجاده بايزيدى» به شمار مى‌رفت.

نويسنده انگيزه خود را در نگارش اين اثر پراكنده بودن سخنان بايزيد مى‌داند و به منظور بهره‌مندى خواص و عوام آن را به زبان پارسى نوشته است. اين كتاب در سه مقدمه و هفت باب و يك خاتمه بخش‌بندى شده است و در مقدمه‌ها و ابواب كتاب پيرامون ولادت، خاندان، فرزندان و احفاد، استادان و كرامات و حالات شيخ بايزيد سخن به ميان آمده است.

اين اثر از آنجا كه در برگيرنده برخى نكات و فوايد ارزشمند است بسيار حائز اهميت است. از جمله اين نكات و فوايد مى‌توان به موارد زير اشاره كرد :

1. اطلاعات تاريخى از جمله درباره ديدار طغرل سلجوقى با فقيه محمد بويزيدان و ارادت اولجايتو به خاندان بايزيد و ... .

2. ضبط اقوال و كلمات بايزيد و خرقانى و برخى از معاصران ابويزيد.

3. اطلاعاتى درباره جغرافياى تاريخى ناحيه بسطام.

4. ضبط شمارى از عبارات و كلمات گويشى منطقه قومش از سده چهارم تا زمان مؤلف.

5. وجود جنبه‌هاى اجتماعى ناقدانه و نشانه‌هايى از وضع اجتماعى زمانه.

• [اثبات امامت و پاسخ به شبهات پيرامون آن]

ابومنصور حسن‌بن یوسف‌بن مطهر حلی از دانشمندان بزرگ امامیه که آثار فراوانی را در رشته‌های مختلف فقه، اصول، فلسفه و... از خود بر جای گذاشته است، کتاب مهم و ارزشمندی را به نام منهاج‌الکرامة فی معرفة الامامة (ع) به رشتة تحریر درآورده است که علی‌رغم حجم اندک آن مهمترین مسائل اخلاقی را با توجه به ادلة امامیه در آن مطرح ساخته است. پس از آن ابن تیمیه از عالمان اهل سنت ردیه‌ای بر این کتاب با نام منهاج‌السنه می‌نویسد که شرح حاضر در واقع پاسخی است به شبهات و مطالبی که ابن تیمیه در ردبة خود به نگارش درآورده است. این شرح به قلم علامه سیدعلی حسین میلانی است و در آن هر دو منهاج در ترازوی نقد قرار گرفته است.

• [دربارۀ مسئلۀ بسيار مهم حدوث و قدم، و ربط حادث و قديم]

میرداماد سعى داشت تا مبانى حكمت مشّا را با جلوه­هاى اشراقى در هم آميزد و با استفاده از تعاليم اعتقادى شيعى نظام فلسفى اسلامى نوينى را ارائه دهد كه خود آن را حكمت يمانى ناميد. این کتاب پيچيده ­ترين اثر مصنّف به زبان عربى است كه دربارة يكى از بغرنج­ترين مسائل فلسفى يعنى مسئله حدوث و قدم و مباحثى چون، ربط حادث و قديم، ماهيت و اقسام حركت، چيستى زمان و علم پيشين الهى به رشته تحرير درآمده است. از دیگر آثار اوست: تقويم الايمان، الافق المبين و القبسات.

• [بررسی ظهـور و تطـوّر علم كلام در حـوزۀ انديشه اسلامی و پيدايـی فـرق و نحل متفاوت در ميان مسلمانان]

مؤلف، در اين رساله به ظهور و سير تطوّر علم كلام در حوزه انديشه و تفكر اسلامى كه منجر به پيدايى (انشعاب مسلمانان به) فرق و نحل متفاوت همچون معتزله، اشاعره، اماميه و... شد می­پردازد. آگاهى كافى از تاريخ اسلام و علم رجال، تسلّط وافى بر ادبيات تازى و پارسى، اشراف دقيق بر منابع و نثر روان و هماهنگ مؤلف از جمله ویژگی­های کتاب است.

• [شرح عرفانی دعای صباح اميرالمؤمنين^(ع) با نثری روان]

مؤلّف در این اثر كه نخستين كتاب منتشر شدة وى است، با قلمی ساده و روان، جز در مقدمه که اندکی مصنوع و مترسلانه است، ضمن بيان فصاحت و بلاغت دعاى صباح و ذكر تأثيرات معنوى و ملموس آن برخواننده به ترجمه، توضيح مفردات و لغات، و شرح مستند و مفصّل، ذيل فقرات دعا مى­پردازد.

• [شرح فلسفی عرفانی و موضوعی نهج‌البلاغه]

باقی از بزرگان شعر و ادب، و فلسفه و تصوّف، و از مشاهير خوشنويسان نسخ و ثلث دوره صفوى است. این اثر شرحى است فلسفى ـ عرفانى، با استناد به سخنان عرفا و استشهاد به اشعار شاعرانى چون مولانا جلال‌الدين بلخى، شيخ عطّار و شيخ محمود شبسترى. اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه، با نثر فارسى روان و آميخته به عربى، پرداخته است. از دیگر آثار اوست: تفسير قرآن كريم و شرح صحيفه سجّاديّه كه همگى صيغه صوفيانه و عرفانى دارند.

• [يک ‌دوره طبیعيات و الهيات به سبک كتابهای درسی]

اين اثر كه بنابر شواهد و قراين موجود به انگيزه آموزش فلسفه تأليف شده، شامل يكدوره طبيعيات و الهيات و مباحثى در سير و سلوك و صفات عارفان و سالكان است. از جمله امتيازات اين اثر، اين است كه به طرح اصل مباحث اكتفا کرده و از ارائه اشكالها، اعتراضها، شبهات و تشكيك­ها احتراز شده است.

• [تفسير عرفانی ـ فلسفی سورۀ «هل أتی»]

این رساله تفسيرى است موجز و فشرده، سرشار از اصطلاحات فلسفى و اشارات عرفانى. مؤلف در اين اثر ضمن تفسير آيات سورة انسان (دهر) علاوه بر ذكر آراء ديگر مفسران، مطالب بكر و كشفيات خود را كه غالباً رنگ و بوى فلسفى ـ عرفانى دارد در قالب جملاتى كوتاه و اشارت­گونه بيان مي‌دارد.

• [مجموعه آرای فلسفی ميرداماد به ضميمه شرح  مير سيد احمد  علوی]

ميرداماد از حكماى نامدار عصر صفوى بود كه با ظهور خود در حوزه فكرى اصفهان، فلسفه را متحوّل ساخت و سعی داشت مبانی حکمت مشاء را با جلوه ­های اشراقی درهم آمیزد. این اثر، كه مزيّن به حواشى ملاّ على نورى است، حاوى آرا و انديشه­ هاى مؤلّف درباره مهمترين مسائل فلسفه اسلامى بويژه علم الهى است. شارح، ميرسيّد احمد علوى نيز از بارزترين شخصيت هاى مكتب فلسفى اصفهان و از برجسته ­ترين شاگردان ميرداماد به شمار مي‌رود. شرح وی بر این کتاب خواننده را با مبانى انديشه­هاى ناب ميرداماد آشنا و راه ورود به نظام فلسفى او را آسان مى­سازد. از دیگر آثار میرداماد است: الافق المبین، القبسات و ... .

• [تفسيری ادبی و عرفانی بر تفسير سورۀ فاتحه]

اثر مولانا كمال الدين حسين واعظ كاشفى بيهقى سبزوارى (در گذشته 910 ﻫ . ق)، تصحیح دکتر جواد عباسی

مؤلف از بزرگترين مفسران قرآن و از علماى جامع العلوم ولايت خراسان در اواخر عهد تيمورى است. این اثر با سبکی متکلّف و نثری مسجع تفسيرى ادبى، عرفانى و حروفى شامل مقدمه ­ای در علوم قرآنی و تفسیر سوره حمد است. هم‌چنین علاوه بر استفاده از اشعار و امثال نغز فارسی، تنها تفسيرى است كه از نظريه ­هاى حروفى و عددى بهره برده است. از جمله آثار اوست: تفسير مواهب عليّه، انوار سهيلى، روضةالشهداء، مخزن الانشاء و اخلاق محسنى.

• [شرح فلسفی عرفانی و موضوعی نهج‌البلاغه]

باقی از بزرگان شعر و ادب، و فلسفه و تصوّف، و از مشاهير خوشنويسان نسخ و ثلث دوره صفوى است. این اثر شرحى است فلسفى ـ عرفانى، با استناد به سخنان عرفا و استشهاد به اشعار شاعرانى چون مولانا جلال‌الدين بلخى، شيخ عطّار و شيخ محمود شبسترى. اين كتاب به دوازده موضوع مهم در نهج‌البلاغه، با نثر فارسى روان و آميخته به عربى، پرداخته است. از دیگر آثار اوست: تفسير قرآن كريم و شرح صحيفه سجّاديّه كه همگى صيغه صوفيانه و عرفانى دارند.

• [11 رسالۀ كلامی و شرح فلسفی برخی احاديث با نثری بسيار شيوا]

محمد بن مفيد المعروف بالقاضي سعيد القُمي  1049 ـ 1107 حكيم، فقيه، عارف، أديب، طبيب، عالم بالروايات و الأحاديث عاش في العهد الصفوي.

تعلَّم الطبَّ على أبيه، و أَخذ الحكمة عن الملّا رجب علي التبريزي، و نال العلوم الدِّينيَّةَ من الملّامحسن الفيض الكاشاني.

كان من أطباء البلاطِ أَيَّامَ الشاه عباس الثاني، و نَهَضَ بالقضاءِ و الإِفتاء في قُم.

و تضمّ الأربعينيات لكشفِ أنوار القدسيات عشر رسائل في موضوعات مختلفة مثل: روح الصلاة، و الإشارة و البشارة في حقيقة القراءات السبع، و الفوائد الرضوية و....

و من آثاره الأُخرى: شرح الأربعين، و أسرارُ العبادات، و تعليقات على الأثولوجيا، و شرح حديث البساط.

• [دورۀ كامل مباحث حكمت طبيعی و الهی]

مؤلف از شاگردان ملارجبعلى تبريزى بوده است. وى در خصوص مسائل مهم فلسفى از قبيل وجود ذهنى، اصالت وجود يا ماهيت، حدوث و نيز مسأله معاد جسمانى نظرات بديعى ارائه كرده است. این اثر، شامل يك دورة كامل از مباحث حكمت طبيعى و الهى است. مؤلف در اين اثر ضمن نقد و بررسى آراى حكماى متقدّم و متأخّر، و بهره ­مندى از آيات و روايات ائمه معصومين ــ عليهم السلام ـ به تأمل و اظهار نظر در آن مباحث پرداخته است.

• [ترجمۀ طهارة‌الاعراق ابوعلی مسكويه رازی در اخلاق نظری و حكمت عملی]

مؤلف از شاگردان شيخ انصارى و از مجتهدان بزرگ تهران در دوره مشروطيت است. كيمياى سعادت عنوان ترجمه ديگرى است از طهارة الاعراق يا تهذيب الاخلاق اثر بى­نظير ابوعلى مسكويه، در اخلاق نظرى و حكمت عملى. این اثر با نثری پارسی­ گرا و زیبا، دربردارنده توضيحات مترجم در لابه‌لاى ترجمه و ارائه فضاى فرهنگى و فكرى دوران پيش از مشروطيت است. از جمله آثار اوست: التنقيد، طيف الخيال، المقلة العبراء، رشحة الخاطر و حكم الرباء.

• [يكی از مهمترين آثار كلامی، فلسفی اسماعيلی]

زاد المسافر فلسفی ترین اثر ناصر خسر قبادیانی، نویسنده، متکلّم و فیلسوف نامدار اسماعیلی، است که نزدیک به هزار سال پیش از این (453 ق. ) تألیف شده است. این کتاب یکی از مهمترین آثار فلسفی اسماعیلی است که با توجه به زمان تألیف و جایگاه دینی مؤلف باید آن را حاوی واپسین آموزه ها و باورهای رسمی الاهیاتی، جهان شناختی و انسان شناختی فاطمان در دورۀ انسجام دستگاه دینی آنان به شمار آورد. زاد المسافر از نمونه های برجسته و کهن متون فلسفی به زبان فارسی است و لغات کمیاب و اصطلاحات فلسفی یی که در آن به کار رفته از اهمیت بسیاری برخوردار است.

• [تفسیری ادبی و عرفانی از آغاز تا سوره نساء]

مؤلف از علماى اواخر دورة صفوى است كه با نگارش كتاب جنات‌الخلود نامور شده است. خزائن‌الأنوار از آخرين تفسيرهاى ادبى و عرفانى به زبان فارسى است كه با نثرى بليغ، آيات الهى را در قالب مباحث عرفانى و معنوى تبيين كرده است. آنچه از اين تفسير موجود است جلد اوّل آن است كه تا پايان سوره نساء را دربرمى­گيرد و از ساير مجلدات اثرى در دست نيست.

• [مجموعه هفده رساله]

در اين مجموعه هفده رساله گرد آمده که غالباً پيرامون مباحث كلامى و تفسير قرآن است و منظور مؤلف از نگارش آنها آشتى دادن ميان فلسفه و كلام است. اين اثر گذشته از فوايد ادبى، از بهره ­ها و فايده ­هاى تاريخى، اجتماعى و آشنايى با معارف زمانه خواجه رشيدالدين نيز خالى نيست.

• [ترجمۀ مسكن‌الفؤاد شهيد ثانی كه به منظور تسكين خاطر افسردۀ خود و دیگر دردمندان تألیف کرده است]

این اثر با گردآورى آيات، روايات و وقايع تاريخى درباره گرفتاري‌ها و مصيبت‌هاى مؤمنان و برگزيدگان خداوند، به تسكين خاطر افسردة خود و ديگر دردمندان مى­پردازد. مترجم، مستوفى ديوان اعلى و معارف كارگزارى اول خراسان در دوران سلطنت مظفرالدين شاه قاجار و ملقّب به مجدالادبا و دبير السلطنه بوده و در عهد ولايت شاهزاده ركن ­الدوله علينقى ميرزا، فرمانفرمايى خراسان و سيستان را بر عهده داشت.

• [تفسیر سورۀ حمد و بقره]

امام محمدبن عبدالکریم شهرستانی (درگذشته به سال 548هـ) یکی از دانشمندان بزرگ سدة ششم است. او در خراسان زاده شد و در مدارس نظامیه و مراکز علمی روزگار خویش به عنوان دانشمندی آگاه به مذهب و اندیشه‌های گوناگون و نیز منتقدی توانا در عرصة دیدگاه‌های اعتقادی شناخته می‌شد و در عین حال مفسری آشنا با رمز و راز آیات الهی به شمار می‌رفت. از جمله آثار او می‌توان به الملل و النحل، و نهایة الاقدام فی علم الکلامف و المصارعة و مفاتیح‌الاسرار اشاره کرد.

تفسیر مفاتیح‌الاسرار و مصابیح الابرار با مقدمه‌ای ارزشمند در علوم قرآنی به رشتة تحریر درآمده است و شامل تفسیر سورة حمد و بقره می‌باشد. شهرستانی در این تفسیر دیدگاهها و اندیشه‌های قابل ملاحظه‌ای را پیرامون آیات الهی بیان کرده است.

• [تفسير دو سورۀ حمد و بقره با مقدمه‌ای در علوم قرآنی]

الإمام محمد بن عبدالكريم الشهرستاني (ت 548 ه )، من أكبر علماء القرن السادس، وُلد في خراسان، و عرفته المدارس النظامية و الجامع العلمية في عصره عالمآ مستوعبآ للمذاهب و الأفكار، و ناقدآ مقتدرآ للمعتقدات و الآراء، و مفسّرآ يتطلّع الى ماوراء الآيات من أسرار.

من آثاره المشهورة كتاب: الملل و النحل، و نهاية الإقدام في علم الكلام، و المصارعة، و مفاتيح الأسرار.

تفسير مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار يشتمل على مقدمة قيّمة في علوم القرآن، و تفسير سورتي الحمد و البقرة، و هو على نقصه يتضمّن ما كان يحمله الشهرستاني من أفكار كبيرة في مسائل ترتبط بالقرآن الكريم و تفسيره.

هذا الكتاب تمّ تصحيحه على نسخته القيّمة الفريدة المحفوظة ضمن نفائس مخطوطات مجلس الشورى الإسلامي.

• [کتاب اول از مجموعۀ رشیدیه]

توضیحات رشیدی کتاب اوّل از چند کتاب مجموعۀ رساله‌های دینی و کلامی رشیدالدین فضل‌الله همدانی (متولّد حدود ۶۴۵ یا ۶۴۸ و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورّخ، دیوانسالار و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایلخانی است. سوای جامع‌التواریخ و کتابها و مقاله‌های علمی رشیدالدین فضل‌الله، رساله‌های او در مباحث کلام الهی که عمدتاً در مجموعۀ رشیدیه و کتاب بیان‌الحقایق (تصنیف سالهای ۷۰۷-۷۱۱ ق.) گردآورده شده، گنجینه‌ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است.

توضیحات رشیدی دارای دیباچه و نوزده رساله است، شامل تفسیر تسمیۀ شریفه و آیه‌های «قالوا سبحانک»، و «یسألونک عن الروح»، «الست بربّکم»، و سوره‌های مبارکۀ الکافرون و کوثر و مباحثی دیگر مانند بیان تحقیق معراج، حدیث الارواح جنود مجنّده، بیان فضایل امیّی رسول (ع) و بیان فضلیت عقل بر علم.

• [ادعيۀ مأثور از امامان معصوم^(ع) با توضيحات فارسی از سدۀ ششم]

اثرى است ادبى و دعايى كه در آن با نثرى شيوا و بيانى استوار به توضيح يا ترجمه كلمات روح بخش امامان معصوم(ع) پرداخته شده است. اين كتاب، از جمله كهنترين كتابهاى دعايى شيعه به شمار مي‌رود که به لحاظ توضيحات شيرين پارسى و نيز تنظيم و تبويب و اختصار، حائز اهميت بوده و گوياى نفوذ تشيّع امامى در ايران قرن ششم و هفتم است.

• (ترتیب السّعادات و منازل العلوم، مقاله فی النفس و العقل فی اللّذّات و الالام، دفع الغم من الموت مسالۀ فی حدّ الظّلم، رسالۀ فی مائیّة العدل و ...)

ابوعلي احمد بن محمد بن يعقوب مسکويه (درگذشتة 421 هـ) از دانشمندان بزرگ سدة چهارم و پنجم هجري است که بيش از چهل کتاب و رساله در دانش‌هاي آن عصر، همچون فلسفه، رياضي، طب، کيميا و... به نگارش درآورده است.

الرسائل والمکاتيب دربرگيرندة هجده رساله از آثار مسکويه است که در موضوعات گوناگون حکمت و فلسفه و شعر و ادب فراهم آمده و از مهمترين رسائل و نوشته‌هاي علمي وي به شمار مي‌روند.

 اين مجموعه ميتواند تصوير روشني از دانش و انديشة اين دانشمند پرآوازة ايراني نمايان سازد.

التّلويحات اللوحية و العرشية يكى از آثار مهم شيخ اشراق شهاب‌الدين سهروردى (549 ـ 587) است، و ابن‌كمّونه، عزّالدولة سعد بن منصور بغدادى (درگذشته 683 ق )، از حكماى معاصر خواجه نصيرالدين طوسى، اولين كسى است كه بر آن شرح نوشته است. ابن‌كمّونه در شرح التّلويحات، با استفاده از مجموع دانش زمانه خود و بهره‌گرفتن از ساير آثار سهروردى، در توضيح دشواريهاى متن در حد قابل تحسينى از عهده برآمده است اين شرح در برجسته كردن آراء شيخ اشراق و نيز در فهم نظرات ابن‌سينا در الشفاء و الإشارات، استاد صامت ارزشمندى است. اين شرح در سه جلد است و اثر حاضر جلد اول آن به‌شمار مى‌رود كه اختصاص به منطق دارد.

• [کتاب‌ دوم از مجموعۀ رشیدیه]

مفتاح التفاسیر یکی از چند کتاب مجموعه رساله‌های دینی و کلامی رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی (متولّد حدود۶۴۵ یا ۶۴۸  و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورّخ، دیوانسالار، و وزیر سه پادشاه سلسلۀ ایلخانی است. سوای جامع التواریخ و کتابها و مقاله‌های علمی رشیدالدین فضل‌الله، رساله‌های او در مباحث کلام الهی که عمدتاً در مجموعۀ رشیدیه و کتاب بیان‌الحقایق (تصنیف سالهای 707-711 ق.) گردآورده شده، گنجینه‌ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است.

این اثر تصحیح جدیدی است از کتاب المعتمد فی اصول‌الدین، تألیف رکن‌الدین محمود بن محمد ملاحمی خوارزمی (د: 536 ق.)، از متکلمان معروف معتزلی و آخرین نماینده برجسته این مکتب. پیش از این متن کتاب المعتمد با تصحیح ویلفرد مادلونگ و مارتین مکدرموت در اختیار محققان قرار داشت، اما چاپ یاد شده تنها مشتمل بر قسمتی نسبتاً کوچک از کتاب ابن الملاحمی بود. در سالهای اخیر با شناسایی نسخه‌های جدید، تصحیح مجدد آن ضرورت یافت.

این اثر نه تنها پرتوی بر دستگاه کلامی معتزلیان می‌افکند، بلکه کتابی است که در راستای مطالعات اندیشه‌های کلامی تشیع امامی، زیدی و حتی کلام اشعری به کار می‌آید.

• [تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمۀ اطهار علیهم ­السلام]

مؤلف، با نثر روان و شيواى فارسى، و با نگاهى بيطرفانه به شخصيتهاى تاريخى، به بررسى تاريخى و كلامى سيره پيامبر اكرم(ص) و على(ع) پرداخته و در پايان، مختصرى از زندگانى ديگر امامان دوازده­ گانه شيعيان را باز مى­گويد.

• [در احوال مدارس و مساجد در حوزه  فرهنگ و تمدن اسلامی تا عصر  مؤلف]

مؤلف، از دانشوران برجسته عصر صفويه و از شاگردان علامه مجلسى است. این اثر با ارائه دلايل و شواهد تاريخى، روايى، كلامى، فقهى و اجتماعى به بررسى مدارس و مساجد در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامى تا عصر مؤلف مى‌پردازد. از جمله آثار اوست: المسعار فى الاسعار، مجموعه جُبّه، شرح زبدةالاصول شيخ بهايى و ...

اربعین العلایی فی کلام العلی، تألیف یوسف بن آیبیک [؟] از دانشوران سدۀ هشتم در آسیای صغیر است که آن را به نام علاءالدین بک، حکمران آل قرامان، مصدّر نموده است. مؤلف، چهل حدیث منسوب به حضرت علی(ع) را با تکیه بر نهج البلاغه برگزیده و به ترجمه و شرح آنها پرداخته است و چون از ارادتمندان مولانا بوده، در شرح اربعین بارها به سروده‌های او استناد نموده است. اربعین العلایی براساس تنها نسخۀ دست‌یاب از آن (کتابت مؤلف به تاریخ 783 هجری)، محفوظ در کتابخانه فاتح، تصحیح شده است.

[دربارۀ مسئله بداء و اثبات فواید دعا]

مؤلف از حكماى نامدار عصر صفوى است كه با ظهور در حوزة فكرى اصفهان، فلسفه را متحول ساخت و سعی داشت مبانى حكمت مشّا را با جلوه­هاى اشراقى درهم آميزد. این رساله، دربارة مسئله بداء به رشته تحرير درآمده و از مهمترين آثار كلامى ميرداماد به شمار مي‌آيد. تا جایی‌که در آثار انديشمندان پس از وى تأثير چشمگيرى داشته است. از دیگر آثار اوست: القبسات، جذوات، الافق المبين و ...

• [تفسیر سورۀ حمد و بقره]

امام محمدبن عبدالکریم شهرستانی (درگذشته به سال 548هـ) یکی از دانشمندان بزرگ سدة ششم است. او در خراسان زاده شد و در مدارس نظامیه و مراکز علمی روزگار خویش به عنوان دانشمندی آگاه به مذهب و اندیشه‌های گوناگون و نیز منتقدی توانا در عرصة دیدگاه‌های اعتقادی شناخته می‌شد و در عین حال مفسری آشنا با رمز و راز آیات الهی به شمار می‌رفت. از جمله آثار او می‌توان به الملل و النحل، و نهایة الاقدام فی علم الکلامف و المصارعة و مفاتیح‌الاسرار اشاره کرد.

تفسیر مفاتیح‌الاسرار و مصابیح الابرار با مقدمه‌ای ارزشمند در علوم قرآنی به رشتة تحریر درآمده است و شامل تفسیر سورة حمد و بقره می‌باشد. شهرستانی در این تفسیر دیدگاهها و اندیشه‌های قابل ملاحظه‌ای را پیرامون آیات الهی بیان کرده است.

• [يازده رسالۀ عرفانی با نثری روان فارسی و عربی متأثر از انديشه‌های ابن‌ عربی و حافظ رجب بُرسی]

مؤلف از انديشمندان عهد صفوى، در رشته­ هاى گوناگون علوم و معارف اسلامى بويژه رياضيات، اسرار حروف و اعداد، تفسير و فقه صاحب نظرى توانا بشمار مي‌رود. این كتاب شامل يازده رساله علمى است كه با نثرى روان به مباحث مهمى همچون وحدت وجود، ذو مراتب بودن موجودات، تثليث عوالم انسانى و خارجى، اتحاد عاقل و معقول، اقسام سير و سلوك، اسرار عبادات، امر بين الامرين، و انسان كامل مى­پردازد.

ميرداماد در حوزه فكرى اصفهان، سعى داشت تا مبانى حكمت مشّا را با جلوه ­هاى اشراقى در هم آميزد و با استفاده از تعاليم اعتقادى شيعى نظام فلسفى اسلامى نوينى را ارائه دهد كه خود آن را حكمت يمانى ناميد. این اثر با نثری پیچیده و مغلق همراه حواشی ملاعلی نوری، مهمترين و مبسوط ترين اثر فارسى مصنّف است. موضوع اثر پاسخ‌نامه مير به سؤال علماى هند است كه چرا هنگام تجلّى حضرت حق، كوه طور بسوخت امّا پيكر حضرت موسى (ع) نسوخت. از جمله آثار اوست: تقويم الإيمان، الافق المبين و القبسات و ...

التّلويحات اللوحية و العرشية يكى از آثار مهم شيخ اشراق شهاب‌الدين سهروردى (549 ـ 587) است، و ابن‌كمّونه، عزّالدولة سعد بن منصور بغدادى (درگذشته 683 ق )، از حكماى معاصر خواجه نصيرالدين طوسى، اولين كسى است كه بر آن شرح نوشته است. ابن‌كمّونه در شرح التّلويحات، با استفاده از مجموع دانش زمانه خود و بهره‌گرفتن از ساير آثار سهروردى، در توضيح دشواريهاى متن در حد قابل تحسينى از عهده برآمده است اين شرح در برجسته كردن آراء شيخ اشراق و نيز در فهم نظرات ابن‌سينا در الشفاء و الإشارات، استاد صامت ارزشمندى است. اين شرح در سه جلد است و اثر حاضر جلد اول آن به‌شمار مى‌رود كه اختصاص به منطق دارد.

• [دورۀ كامل مباحث كلامی به همراه آرای عرفا و حكما با نثر روان فارسی]

این کتاب حاوى يك دوره كامل مباحث كلامى (به همراه آراى عرفا و حكما) به زبان فارسى است. شيفتگى مؤلف به علاّمه حلّى و شدّت تأثيرپذيرى از آراى اين انديشمند بزرگ در جاى جاى كتاب مشهود است. از دیگر آثار اوست: شرح فصول نصيريه، شرح الباب الحادى عشر، المحجّة البيضاء، تمهيدات، اصول خمسه كبير، الفيّه و مختصر مجمع البيان.

• [کتاب سوم از مجموعۀ رشیدیه]

رسالة ‌السلطانیّه فی مراتب ‌النّبویّه که به اختصار سلطانیه خوانده می‌شود کتاب سوم از چند کتاب مجموعه رساله‌های دینی و کلامی رشیدالدین فضل‌الله همدانی (متولّد حدود ۶۴۵ یا ۶۴۸ و مقتول به سال ۷۱۸ ق.)، طبیب، مورّخ، دیوانسالار و وزیر سه پادشاه سلسله ایلخانی است. سوای جامع‌التواریخ و کتابها و مقاله‌های علمی رشیدالدین فضل‌الله، رساله‌های او در مباحث کلام الهی که عمدتاً در مجموعه رشیدیه و کتاب بیان‌الحقایق (تصنیف سالهای ۷۰۷-۷۱۱ق.) گردآورده شده، گنجینه‌ای سرشار از معارف ایرانی و اسلامی و حاوی مباحث فراوان در علوم قرآنی و کلامی است.

سلطانیه مشتمل بر رسایل نیست، بلکه دارای یک اصل و یک ذیل است. اصل مشتمل است بر فاتحه و متن. فاتحه کتاب دربارة فضایل و کمالات ایلخان اولجایتُو و شگفتی‌های سیرت و رفتار والامنشانه او است. متن سلطانیه شاملِ دیباچه، مقدّمه، مقاصد، و خاتمة است. «مقاصد» این کتاب به مباحث الهام و وحی و معجز و نبوّت و رسالت و اولواالعزمی و خاتمیّت می‌پردازد؛ و خاتمه آن در بیان مبدأ و معاد و خلود اهل بهشت است. ذیل این کتاب شامل فهرستی از انبیا و خلفا و علما، شجرة انساب انبیا و خلفا، و نیز رسالة نفایس الأفکار است.

• [شرح فارسی شهاب الأخبار قاضیِ قُضاعی (در گذشتۀ 454 هـ . ق)]

این اثر شرحی است بر کتاب شهاب الأخبار اثر قاضی قضاعی که احتمالاً در حدود سدة هفتم به نگارش درآمده است. متأسفانه نام شارح آن بر ما پوشیده است اما می‌توان گفت او از دانشمندان اهل تسنّن بوده در حدیث‌پژوهی و حدیث‌شناسی دستی داشته و شرح او برتریهای آشکارِ فنّی بر سه ترجمه و شرح پارسی دیگرِ شهاب که تاکنون انتشار یافته دارد.

ضیاء الشّهاب همچنین از جهت برخورداری از پاره‌ای واژگان و ساختارهای دستوری کهن و گاه نادر، واجد اهمیّت می‌باشد. تصحیح این شرح بر پایة یگانه دستنوشت شناختة آن که متعلّق به آقایان حسن عاطفی و عبّاس بهنیا است به اهتمام مشترک مصحّحان (بهنیا، جهانبخش، عاطفی) صورت پذیرفته است.

• [شرح فلسفی عرفانـی بيست و سه حـديث نبوی برگرفته از تـوحيد صدوق و اصول كافی كلينی]

قاضی سعید قمی یکی از مشاهیر حکمای عهد صفوی و از شاگردان دو حکیم الهی، ملا رجبعلی تبریزی و ملامحسن فیض کاشانی، و پزشک خاص دربار شاه عباس دو به شمار می‌آید.

وی آثار زیادی از خود به یادگار نهاد که از آن جمله است: أسرار‌الصنایع، شرح توحید الصدوق، الأربعینات، أسرار العبادات، تعلیقات علی أثولوجیا، روح‌الصلاة و شرح حدیث البساط.

اثر حاضر ــ شرح‌الأربعین ــ نخستین کتاب مؤلف، تبیین و تفسیر بیست و سه حدیث مشکل در حوزة معارف الهی واصول اعتقادی است که سرشار از حقایق حکمی و لطایف عرفان می‌باشد. این احادیث اغلب برگرفته شده از دو کتاب توحید صدوق و اصول کافی است.

التّلويحات اللوحية و العرشية يكى از آثار مهم شيخ اشراق شهاب‌الدين سهروردى (549 ـ 587) است، و ابن‌كمّونه، عزّالدولة سعد بن منصور بغدادى (درگذشته 683 ق )، از حكماى معاصر خواجه نصيرالدين طوسى، اولين كسى است كه بر آن شرح نوشته است. ابن‌كمّونه در شرح التّلويحات، با استفاده از مجموع دانش زمانه خود و بهره‌گرفتن از ساير آثار سهروردى، در توضيح دشواريهاى متن در حد قابل تحسينى از عهده برآمده است اين شرح در برجسته كردن آراء شيخ اشراق و نيز در فهم نظرات ابن‌سينا در الشفاء و الإشارات، استاد صامت ارزشمندى است. اين شرح در سه جلد است و اثر حاضر جلد اول آن به‌شمار مى‌رود كه اختصاص به منطق دارد.