متن شناسی
راهنمای دست نوشته های مانوی تورفان (فارسی)
(روش شناسیِ ویرایش و بازسازی)
از آن‌جا که متون ایرانیِ مانوی بازیافته از واحة تورفان در شین‌جیانِ چین در اکثر دانشگاه‌های ایران تدریس میشود، درس‌نامه‌اي کوتاه به رشتة تحریر درآمد تا دانشجويان و پژوهشگران و علاقه‌مندان به ادبيات و دست‌نويس‌هاي مانوي، پس از آشنا شدن با روش قرائت اين متون، قادر باشند خود متون مانوي را بخوانند و آن را بازسازی کنند؛ متوني که بسياري از آنها دست‌ناخورده چشم‌‌انتظار متخصصان جوان و به‌ويژه پژوهشگران ايراني‌اند که دست‌کم امتياز همزباني يا همدلي با این متون را دارند. نوشتة حاضر می‌کوشد مقدمات روش‌شناسي، مباني و اصول اولية قرائت و بازسازی متون ايراني به خط مانوي را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد.
نویسندۀ رستم‌التواریخ کیست؟ (فارسی) و پژوهشی در نگاه او به ایران
نويسندة كتاب رستم التواريخ خود را ميرزا محمد هاشم متخلص به آصف شهير به رستم الحكما مي خواند كه فرزند امير محمد حسن خوش حكايت و از نوادگان خانواده هاي صاحب نام و جاه است. با اين حال، به جز آن چه خود نوشته است، تا كنون در جاي ديگري نام و نشاني از او يافت نشده است. افزون بر رستم التواريخ، سه نوشته ي ديگر از او با عنوان هاي داستان سئوال و جواب حکيمانه، شمس الانوار و تاريخ دارالعرفان خمسه منتشر شده است.
بر مبناي ادعاي كتاب حاضر، رستم الحكما نام پوشيده اي براي رضاقلي خان هدايت است كه در 15 محرم 1215 قمري زاده شد و در 1288 در سن هفتاد و سه سالگي درگذشت. وي منصب شحنگي شيراز، امير الشعرايي ايران و للگي دو شاهزاده ي قاجار را به عهده داشت. اميركبير او را به سفارت به خوارزم فرستاد، و ناظم و رييس دارالفنون و نايب وزير علوم بود. تا كنون فهرس التواريخ، روضه الصفاي ناصري، مجمع الفصحا، رياض العارفين و سفارت نامه ي خوارزم از او منتشر شده است.
کهن‌ترین فرهنگ‌نامۀ فارسی دانش استیفا (فارسی)
- [تصحیح و تحلیل بخش لغات و مصطلحات المرشد فی الحساب]
بررسی اصطلاحات و مفاهیم دانش استیفا در متونی كه مستوفیان نگاشته‌اند و به‌ویژه در میان تعاریفی كه خود ایشان برای این اصطلاحات و مفاهیم یاد کرده‌انداز مطمئن‌ترین راهكارها برای دستیابی به مفهوم دقیق مصطلحات استیفا است. المرشد فی الحساب اثر حسن بن علی در سال 691 ق به زبان فارسی در دو بخش اصلی ریاضیات و استیفا نگاشته شده است. بخش دوم اثر در دانش استیفا، كهن‌ترین اثر شناخته شدۀ فارسی در آموزش دانش استیفا است. در این بخش، فصلی هست كه شماری از اصطلاحات استیفا در آن به‌صورت پیاپی تعریف شده است. پژوهش کنونی در تصحیح این بخش المرشدفی الحساب و شرح اصطلاحات به کار رفته در آن است.
هرمنوتیک صوفیانه (فارسی)
- [(در تفسیر کشف الاسرار میبدی)]
این کتاب تحلیل و بررسی یکی از شیوا‌ترین تفسیرهای عرفانی به زبان فارسی، تفسیر کشف‌الاسرار و عدةالابرار رشیدالدین میبدی، مفسر قرن ششم هجری است و به طور عمده جنبة هرمنوتیکی یا روش خاص تفسیری - تأویلی و صوفیانة قرآن را از دیدگاه رشیدالدین میبدی مورد بررسی قرار میدهد.
هدف نویسنده پرداختن به دو جنبة هرمنوتیک و آموزه‌های قرآنی و تأثیر متقابل این دو در نوشتن تفسیری عرفانی بر قرآن است و به پیوند میان آیات قرآنی، تجربة عرفانی و زبان تفسیر توجه خاصی دارد. وی در این اثر در کنار قرآن و بهره‌گیری از سخنان صوفیان، به احادیث نیز استناد می‌جوید و می‌کوشد نشان دهد که چگونه میبدی از اسرار باطنی قرآن پرده برداشته و حقایق عرفانی آن را کشف کرده است.
متن انگلیسی این کتاب در بیست و پنجمین دورة کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1386 ش. موفق به دریافت جایزة بهترین کتاب خارجی سال شد.
استاد بشر (فارسی)
- [پژوهشهایی در زندگی، روزگار، فلسفه و علم خواجه نصیرالدّین طوسی]
در این مجموعه مقالاتی پیرامون زندگی، آثار و اندیشه‌های خواجه نصیرالدین طوسی، در زمینه‌های مختلف علمی، فلسفی، کلامی، تاریخی و ... گرد آمده است. این مجموعه در واقع گوشه‌ای از پژوهشهایی است که در بیش از یک قرن دربارة خواجه نصیرالدین طوسی انجام شده است. برخی از این مقالات از لحاظ تاریخی اهمیت دارند، و برخی دیگر نیز تحقیقات و پژوهش‌های جدیدی است که به قلم شماری از اندیشه‌مندان ایرانی و خارجی به رشتة تحریر درآمده است و یا به درخواست ویراستاران برای درج در این مجموعه تألیف شده است.
پژوهشهایی در تاریخ علم (فارسی)
- [مقالاتی دربارۀ تاریخ ریاضیات، نجوم، مکانیک و پزشکی]
اثر حاضر مجموعه مقالاتی است به زبان فارسی، انگلیسی و فرانسه درباره تاریخ ریاضیات، نجوم، مکانیک و پزشکی که مقالات فارسی آن در دو بخش فراهم آمده است. در بخش اول که شامل هفت مقاله است دیدگاه شماری از دانشمندان پرآوازه پیرامون برخی مباحث و مسائل دانشهای یاد شده مورد بررسی قرار گرفته است.
بخش دوم این اثر نیز شامل شش مقاله دربارۀ خواجه نصرالدین طوسی و مکتب علمی اوست. این مقالات به مناسبت برگزاری همایش میراث علمی و فلسفی خواجه نصیرالدین طوسی که در اسفند ماه 1389 برگزار شد، منتشر میشود.در بخش مقالات انگلیسی و فرانسه نیز شش مقاله در زمینه های مختلف تاریخ علم گرد آمده است.
شاهنامه از دستنویس تا متن (فارسی)
- [جستارهایی در معرفی و ارزیابی دستنویس‌های شاهنامه و روش تصحیح انتقادی متن]
شاهنامه از دستنویس تا متن شامل مجموعه مقالات پراکندۀ دکتر جلال خالقی مطلق در زمینۀ شاهنامه پژوهی و نقد و ارزیابی برخی از دست نویسها و نسخههای آن، اهمیت آنها و دیگر مقالات مرتبط با تصحیح شاهنامه است.
همچنین شماری از این مقالات در زمینۀ روشهای تصحیح متن در ایران، و روش تنظیم نسخه بدلها و ... در این اثر ارائه شده است.
اندیشه های فلسفی و کلامی خواجه نصیرالدّین طوسی (فارسی)
نصیرالدّین طوسی تنها یک پژوهشگر علمی و فلکشناس ریاضیدان نبوده است، بلکه او فیلسوفی بوده که یک دستگاه فلسفی کمالپذیر، از هر دو جنبۀ علمی و نظری، داشته است. وضعیّت وی همچون وضعیّت فیلسوفان اسلام، از قبیل: کِندی و فارابی و ابن سینا و دیگران است.
فلسفۀ اسلامی پس از ابوحامد غَزالی درگیرِ دو جریان گردید: جریانی که همگامی با غزالی میکند و با فلسفهگراییِ پنهانی به چیرهسازی شریعت میپردازد. پرچمدار این جریان همان فخررازی است. جریان دیگر، جریانی است که آشکارا دینپژوهی میکند و به راستی به فلسفهگرایی میپردازد، و شاخصترین پردازندگانِ بدان، همان نصیرالدّین طوسی است. و این موضوع در حقیقت، خود نشان میدهد که پیکار میان فیلسوفان و متکلّمان با پیدایش مؤلّف تهافت الفلاسفه پایان نپذیرفته است.
ساختار معنایی مثنوی معنوی (فارسی)
- [دفتر اوّل]
تاکنون تقریباً همگی محققان شرقی و غربی مثنوی مولوی بر این باور بودند که مثنوی فاقد ساختار، نظم و سیستم میباشد و مطالب آن مجموعه نامربوطی از حکایتهای قرآنی، قصه های عامیانه و مطالب عرفانی است. آرتور آربری میگوید: سرودهای پراکنده و آشفته است. و شیمل میگوید: هیچ ساختاری ندارد.
اما نویسنده کتاب با تأکید بر خلاقیت مولانا و بینش باطنی او و مبانی عرفانی نظری، دیدگاه عدم ساختار در مثنوی را مردود میشمارد و با روش هرمنوتیکی و ساختارشناسی و با تطبیق دو اصل نقد ادبی پاراللیسم و انعکاس متقاطع بر مثنوی و با با رویکردی کلنگر به متن، پس از هفتصد سال ساختار بدیع، پیوسته و منسجم مثنوی را اثبات و کشف میکند و با شانزده دیاگرام نشان میدهد. و مطالب جدیدی را براساس این روش از مثنوی استخراج میکند.
کتاب حاضر رویدادی بزرگ در مورد مطالعات ادبیات عرفانی به طور کلی اثر مولانا به طور خاص میباشد.
(پرفسور سید حسین نصر، دانشگاه جرج واشنگتن)
قرآن فارسی کهن (فارسی)
- [تاریخ، تحریرها، تحلیل]
موضوع این اثر، تعیین نخستین ترجمة قرآن و تحلیل و نقد افزون بر شش تحریر قدیم و جدید کهن ترین ترجمة قرآن به فارسی است. مؤلف برای پژوهش خود ترجمة سوره یوسف را برگزیده و بدین منظور ویراستی تازه از شش تحریر (متعلق به قرن چهارم تا ششم) ترجمة سورة یوسف از قرآن فارسی کهن عرضه کرده است. وی در طی این اثر، مسائل عمدة متن شناسی را به بحث میگذارد و از آموزه های تازهای در تصحیح متون سخن به میان میآورد.