تاریخ و جغرافیا
مرآة الحرمين (فارسی)
- [سفرنامۀ مكّه]
مؤلف از فضلاى دولت عثمانى است كه در سالهاى پايان عمر خويش مشاهدات خود را از سفر تاريخى مكّه به رشته تحرير درآورده؛ و ميرزا عبدالرسول منشى از مترجمان دارالترجمه ناصرى به دستور ناصرالدين شاه آن را از تركى به فارسى برگردانده است. این کتاب 2 مجلّد از پنج مجلّد اصلى مرآةالحرمين است كه به تاريخ و جغرافياى مكّه اختصاص دارد و در آن به تعمير بناى خانه خدا توسط سلطان عثمانى نيز اشاره شده است.
مُسخِّرالبلاد (فارسی)
- [تاریخ روابط صفویه با ازبکان از روزگار محمدخان شیبانی تا پادشاهی عبداللّه خان ازبک]
این اثر از جمله متون مهم درباره تاريخ خاندان شيبانى است که به جهت شرح روابط صفويه با ازبكان از روزگار محمد خان شيبانى تا پادشاهى عبداللّه خان ازبك حائز اهميت است. از آنجايى كه مؤلف خود در عهد فرمانروايى عبداللّه خان ازبك حضور داشته و از نزديك شاهد بسيارى از وقايع و حوادث ايام بوده، در اين بخش اطلاعات ارزنده‌اى به خواننده عرضه مي‌دارد. همچنین به جهت توضيحاتى كه درباره موقعيت جغرافيايى برخى شهرها به دست مي‌دهد، سودمند است.
مكارم الاخلاق (فارسی)
- [شرح احوال و زندگانی امير علی‌شير نوايی]
مؤلف این اثر را به جهت قدردانى از ياور و حامى خود نوايى در بيان سجاياى اخلاقى و ذكر خدمات مفيد مادى و معنوى او تأليف كرده است. از مهمترين آثار اوست: حبيب السير فى اخبار افراد البشر، منتخب التواريخ، خلاصةالاخبار فى بيان احوال الاخيار، دستور الوزرا و جلد هفتم روضةالصفا.
منهاج العلی رساله‌ای در باب حکومت قانون
رساله منهاج العلی اثر ابوطالب بهبهانی، از مهم ترین و پرمحتواترین رسائل دوره ناصرالدین شاه به شمار می‌رود.
بهبهانی که خود در میان منورالفکران دوره ناصری چندان شناخته شده نیست با آگاهی از قوانین دیگر کشورها، این رساله را در سال 1292 هـ . ق در مصر به رشته تحریر درآورده است.
وی در این رساله با لحنی ملایم و در عین حال انتقادی درصدد تشجیع شاه و صدراعظم برای اصلاح امور برآمده و چنین به نظر می‌رسد که دولت مردان عصر مشروطه با آگاهی از مطالب این اثر و دیگر رسائل آن دوران به تدوین قانون اساسی مشروطه پرداخته باشند.
مجموعه آثار (فارسی)
- [مجموعه گزارشهای حاجی عبداللّه از مناطق خوزستان، لرستان، سرخس، كلات نادری و سفرنامه مكّه]
این اثر مجموعه هشت گزارشى است كه محقّق بدانها دست يافته؛ يعنى: 1. كتابچه خوزستان و راه لرستان 2. گزارش سرخس و قلعه ناصريه 3. كتابچه مرو 4. كلات نادرى (گزارش اوّل) 5. كلات نادرى (گزارش دوّم) 6. كتابچه بازديد تعميرات كلات 7. ماليات فارس 8. سفرنامه مكّه معظّمه. در این اثر بخشى از زواياى مبهمِ اوضاع سياسى ـ اجتماعىِ عصر قاجار بخوبى روشن مىشود.
مجمل رَشوَند (فارسی)
- [شيوۀ زندگی ايل رشوند و اطّلاعات جغرافيايی و اجتماعی منطقه رودبار الموت در دورۀ قاجار]
مؤلف کتاب، دوران سه پادشاه قاجار، فتحعلى شاه، محمّدشاه و ناصرالدّين را حضور داشته و رئيس ايل بزرگ رشوند بوده است. وی در بخشى از كتاب، كه خاطرات زندگى ديوانى و خانوادگى اوست، به وضع و شيوه زندگى ايل رشوند مىپردازد. اين اثر حاوى اطلاعاتى سودمند درباره ديگر طوايف، خاندانهای ايلات پراكنده در اين ناحيه و گزارشهاى بسيار ارزشمند از نواحى اطراف رودبار الموت و احوال مردان سياسى و دينى آن روزگار قزوين است.
مرآت واردات (فارسی)
- [تاريخ سقوط صفويان و پيامدهای آن و حكمرانی ملک محمود سيستانی]
این اثر از لحاظ تاريخ عهد صفويان، مخصوصاً به جهت تاريخ سقوط سلسله صفوى و پيامدهاى آن، حائز اهمیت است. در عين حال شامل توصیفی درباره جزاير متعلق به هندوستان، وقايع تاريخى معاصر نويسنده و تذكرة مشايخ صفويه است. همچنین براى بررسى اوضاع ايران در عهد كوتاه افغانان، كوشش‌هاى شاه تهماسب دوم براى اعاده سلطنت صفويان حائز اهمیت بوده و منبعى مهم براى دوران فرمانروايى ملك محمود سيستانى در خراسان به‌شمار مي‌رود.
این اثر از لحاظ تاريخ عهد صفويان، مخصوصاً به جهت تاريخ سقوط سلسله صفوى و پيامدهاى آن، حائز اهمیت است. در عين حال شامل توصیفی درباره جزاير متعلق به هندوستان، وقايع تاريخى معاصر نويسنده و تذكرة مشايخ صفويه است. همچنین براى بررسى اوضاع ايران در عهد كوتاه افغانان، كوشش‌هاى شاه تهماسب دوم براى اعاده سلطنت صفويان حائز اهمیت بوده و منبعى مهم براى دوران فرمانروايى ملك محمود سيستانى در خراسان به‌شمار مي‌رود.
![مرآت الأدوار و مرقات الأخبار [2 ج] (فارسی)](/media/catalog/product/th_lhjesm_af5ab_269_merat_al_advar_va.jpg "مرآت الأدوار و مرقات الأخبار [2 ج] (فارسی)")
مرآت الأدوار و مرقات الأخبار [2 ج] (فارسی)
تاریخ مرات الادوار و مرقات الاخبار اثر مصلح‌الدین محمد لاری از دانشمندان و متکلمین بزرگ قرن دهم هجری است. این کتاب تاریخی عمومی است که از آفرینش جهان و خلقت آدم (ع) شروع می‌شود و تا سال 974 ق. عصر زندگی مؤلف ادامه پیدا می‌کند.
این اثر شامل یک مقدمه و ده باب است و بابهای ده‌گانة آن عبارتند از: مبدا آفرینش، در بیان انبیا از ابتدا تا زمان نوح، پیشدادیان، کیانیان و انبیا و حکمای ایشان، ساسانیان، در ظهور نور اسلام و احوال خلفای کرام، سلاطین عهد عباسیه، در ظهور چنگیزخان، در بیان احوالات امیر تیمور، در احوال حسن بیک و اولاد او، در بیان دودمان عثمانی.
نثر این تاریخ به طور کلّی نثری مَدْرسی و عربی‌مآبانه است که در خطبه‌ها به نثر مصنوع و متکلّف گرایش می‌یابد و در صورت اقتضا به نثری مسجّع تبدیل می‌شود.
الیمینی فی اخبار دولة الملک یمین الدّولـة ابـی القـاسم
- محمود بن ناصرالدولة ابی منصور سَبُکتَکین (عربی)
- [تاریخ حکومت یمین‌الدوله ابوالقاسم محمودبن ناصرالدوله سبکتکین]
الیمینی تألیف محمدبن عبدالجبار عتبی (درگذشته به سال 427هـ) تاریخ دوران حکومت سلطان سبکتگین غزنوی و فرزند او سلطان محمود به زبان عربی است که در آن اشاره‌هایی به دوران حکومت فرزندان محمود، یعنی سلطان محمد و سلطان مسعود به چشم می‌خورد و افزون بر آن آگاهیهای ادبی و تاریخی زیادی در آن گرد آمده است.
این کتاب در چهار باب شامل: مقدمه مولف؛ ذکر ایام ابومنصور سبکتگین؛ وقایع دوران حکومت سلطان یمین الدوله، و ذکر فرعون بون ابوالحسن بغوی فراهم آمده است. مصحح دانشمند این اثر با بهره‌گیری از پنج نسخة خطی موجود در ایران و خارج از آن به تصحیح اثر پرداخته و همراه با مقدمه‌ای تحقیقی و فهرستهای متنوع آماده چاپ کرده است.
المختصر من كتاب السياق لتاريخ نيسابور (عربی)
- [تلخيصی از كتاب السياق در تاريخ نيشابور]
این اثر در تاريخ سرزمين نيشابور، به منظور ادامه ثبت شرح حال مردان نامى، وقايع تاريخى، اجتماعى، اوضاع علمى و ادبى پس از مرگ حاكم نيسابورى است. شمارى از دانشمندان به تلخيص و اختصار كتاب السياق لتاريخ نيسابور اقدام كردند. اثر فوق از محقّقى ناشناس، يكى از اين گزيده هاست.