• [تاريخ آل سلچوق]

فضل الله همدانی، طبیب، عالم و مورخ برجسته دوره سلطنت غازان­خان و الوجایتو است. اين اثر تأليف مستقيم خود او نيست، بلكه توسط گروهى از محققان و مترجمان و زير نظر وى آماده شده است. رشيدالدين از سوى اولجايتو جامع‌التواريخ را به عنوان تاریخ عمومی پس از 50 سال به پايان رساند. این اثر بخش مربوط به تاريخ آل سلچوق است. از جمله آثار مؤلف بخشى در حوزه تاريخ، شمارى در معارف دينى نظير تفسير، علوم قرآن و احكام و اندكى در طبّ و آئين مملكتدارى است.

• [تاريخ منظوم سيستان از كهن‌ترين روزگاران تا فرمانروايی ملک بهرام كيانی
• در دهه‌های نخست حكومت قاجاران]

این اثر، تاريخ منظوم سيستان از كهن‌ترين روزگاران تا عهد فرمانروايى ملك بهرام‌خان كيانى معاصر با دوران پادشاهى فتحعلیشاه قاجار است. موضوع كتاب تاريخ سياسى سيستان و تحولات فرمانروايان بومى آن است. اهمیت اثر از آن روست که زواياى ناگفته تاريخ شرق ايران، سيستان و خراسان، رويدادهاى منجر به سقوط صفويان و پيامدهاى آن، فرمانروايى ملك محمود سيستانى و آخرين ملوك قدرتمند نيمروز در آستانه تجزيه سيستان در عهد قاجاريه در آن آمده است. در عين حال اين متن به عنوان آخرين تلاش تاريخ ­نويسى دربار ملوك نيمروز كه از دوران صفاريان آغاز شده بود، حائز اهميت است.

• [وقایع مربوط به دوره حکومت محمد ولی میرزا در خراسان (سالهای 1218-1231)]

مؤلف منشی دربار و مربی محمدولی میرزا بوده و هنگام حکومت شاهزاده در خراسان سمت مشاور داشته است. این اثر از منابع با ارزش دوره نخستین فرمانروایی قاجارها، به ویژه عهد فتحعلی‌شاه و وقایع مربوط به دورة حکومت محمدولی میرزا در خراسان یعنی سال‌های 1218ـ 1231 است. همچنین اشرف‌التواریخ منبع مفیدی برای اطلاع از وقایع مربوط به آخرین بازماندة سلسلة افشاری یعنی نادر میرزا در خراسان و نیز درگیریهای قاجارها با امرای خراسان و ترکمانان و ایلات و طوایف سرکش بخشهای شمالی خراسان در دوره تثبیت دولت قاجار است.

•  [اثری كهن در تاريخ‌نگاری زيديه]

مؤلف، ابوطالب یحیی‌بن حسین هارونی، از عالمان بنام و پر اثر زیدیه است. این کتاب از آثار کهن در تاریخ نگاری زیدیه، خاصه زیدیه ایران است. هم چنین سومین اثر در سنت تاریخ‌نگاری زیدیه محسوب می‌شود که اطلاعات مندرج در آن در شناخت تاریخ زیدیه و علویان طبرستان از اهیمت فراوانی برخوردار است و دیگر مؤلفان زیدیه اطلاعات خود را از آن اخذ کرده‌اند. از جمله آثار او در بحث کلام: الدعامة فی تثبیت الامامه، مبای الادله فی‌الکلام، زیادات شرح الاصول. در فقه: التحریر فی‌الکشف عن نصوص الائمه النحاویر، الناظم.

• [تاریخ تحولات ایران در سالهای1038-1052هـ . ق]

کتاب حاضر شامل دو متن تاریخی است:

1. تاریخ شاه صفی، تأ«یف ابوالمفاخر بن فضل‌الله الحسینی تفرشی، مورخ و شاعر عهد شاه عباس بزرگ و شاه صفی یکم. این اثر به ترایخ دوران حکومت شاه صفی (1038-1052/1628-1642 می‌پردازد، و به رغم موجز بودن آن، شامل یک مجموعة مهم تریخی، ادبی و اجتماعی است. البته، امتیاز کتاب به لحاظ آگاهیهای سودمندی که از اوضاع سیاسی و نظامی ایران در عهد فرمانروایی شاه صفی در اختیار قرار می‌دهد افزون بر سایر اطلاعاتی است که در آن می‌خوانیم. اما با وجود این، از حیث ویژگیهای ادبی در نثر و نظم، و اطلاعات پراکندة اجتماعی، یکی از منابع و نمونه‌های مهم متون فارسی و سبک تاریخ‌نویسی سدة یازدهم هجری به شمار می‌رود.
2. مبادی تاریخ زمان نواب رضوان مکان (شاه صفی)، نوشتة محمدحسین الحسینی تفرشی، از منشیان و ادیبان و مورخان همان دوره و برادر ابوالمفاخر است. این کتاب تاریخ ناتمامی است از دوران حکومت شاه صفی، و تنها شامل وقایع تاریخی سالهای (1038-1041/1628-1631) می‌باشد. با این حال، کتاب مستقلی است و حاوی نکاتی مهم و ارزشمند از رویدادهای تاریخی آن دوران که نویسنده شاهد آن بوده است.

رساله منهاج العلی اثر ابوطالب بهبهانی، از مهم ترین و پرمحتواترین رسائل دوره ناصرالدین شاه به شمار می‌رود.
بهبهانی که خود در میان منورالفکران دوره ناصری چندان شناخته شده نیست با آگاهی از قوانین دیگر کشورها، این رساله را در سال 1292 هـ . ق در مصر به رشته تحریر درآورده است.
وی در این رساله با لحنی ملایم و در عین حال انتقادی درصدد تشجیع شاه و صدراعظم برای اصلاح امور برآمده و چنین به نظر می‌رسد که دولت مردان عصر مشروطه با آگاهی از مطالب این اثر و دیگر رسائل آن دوران به تدوین قانون اساسی مشروطه پرداخته باشند.

• [170 سند مربوط به گروه مسيحيان مشهور به پادريان كَرمِلی در عصر شاه عباس صفوی]

اثر حاضر، شامل 170 سند (= فرامين و مكاتبات) مربوط به گروه مسيحيان مشهور به پادريان كَرمِلى عصر شاه عبّاس است كه براى تجارت (و در ضمن آن براى تبليغ مسيحيت) به ايران آمده بودند. اهميّت اين اسناد از آن روست که بدون دستيابى به اين مدارك، حتّى از راه سفرنامه ­هاى اروپائيان نيز ممكن نبود كه نسبت به روابط ميان صفويان و مسيحيان تا اين اندازه اطّلاعات جزئى با ارزش به دست آورد.

روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی (930- 984 هـ . ق) (دفتر اول از مجلد دوم)

افضل‌التواريخ اثر فضلی خوزانی از منشيان و مستوفيان عصر صفوی است. اوكتاب خود را از شيخ صفى‌الدين اسحاق اردبيلى (650 ـ 735 ق.) و وقايع و رخدادهاى روزگار صفويان تا پايان سلطنت شاه‌عباس اول (قرن دهم و يازدهم ق.) در سه مجلد تاليف كرده است و اثر حاضر دفتر اوّل از مجلّد دوم است. نقل عینی فرامین و احکام و مکاتبات و شرح رخدادهای آن روزگار، تأکید و تأثیر توبة شاه طهماسب و آیین‌نامة مملکت‌داری و انباز نمودن فقها در صدارت از نکات مهم و تاریخی این دفتر است.

متن افضل‌التواريخ از روى نسخة كتابخانة بريتيش ميوزيوم لندن به شمارة 4678 مورخ شعبان 1049 ق. استنساخ و تصحيح شده است.

این کتاب حاوی دست‌نوشته‌های ناصرالدین شاه قاجار (1247-1313ق.) از سفر و شکار در فیروزکوه در سال  1282 ق. است. وی در این سفر رویدادهای مسیر رفت و برگشت از تهران به فیروزکوه و بالعکس را به رشتۀ تحریر درآورده است. ناصرالدین شاه در آغاز دست‌نوشتۀ خود ابتدا به اختصار رویدادهای 27 ذیحجه تا 25 محرم را بیان می‌کند و سپس از 25 محرم، خاطرات خود را به صورت روزانه می‌نگارد. این سفر در 15 ربیع‌الاول با ورود ناصرالدین شاه به عمارت شمیران و ذکر خاطراتی از رویدادهای پس از بازگشت از فیروزکوه به پایان می‌رسد.

• [تاریخ روابط صفویه با ازبکان از روزگار محمدخان شیبانی تا پادشاهی عبداللّه خان ازبک]

این اثر از جمله متون مهم درباره تاريخ خاندان شيبانى است که به جهت شرح روابط صفويه با ازبكان از روزگار محمد خان شيبانى تا پادشاهى عبداللّه خان ازبك حائز اهميت است. از آنجايى كه مؤلف خود در عهد فرمانروايى عبداللّه خان ازبك حضور داشته و از نزديك شاهد بسيارى از وقايع و حوادث ايام بوده، در اين بخش اطلاعات ارزنده‌اى به خواننده عرضه مي‌دارد. هم­چنین به جهت توضيحاتى كه درباره موقعيت جغرافيايى برخى شهرها به دست مي‌دهد، سودمند است.